Co w prawie piszczy… [1]

Każdy kto prowadzi pasiekę, niezależnie od jej wielkości, podlega rygorom prawa UE i prawa polskiego. To opracowanie ma być przewodnikiem po obowiązujących przepisach. Przedstawimy zapisy prawa zwyczajowego (wywodzącego się z prawa austriackiego oraz rosyjskiego z czasów zaborów), które znalazły się w Kodeksie dobrej praktyki produkcyjnej w pszczelarstwie z września 2011 roku, rekomendowanego pszczelarzom przez Głównego Lekarza Weterynarii i Polski Związek Pszczelarski. 

Celem cyklu artykułów jest ponadto kształtowanie dobrych relacji między pszczelarzami oraz poszanowanie osób (oraz ich mienia) znajdujących się w okolicy pasieki czy zasięgu występowania pszczół. Znajdziemy tu także wskazówki, w jaki sposób zapobiegać chorobom pszczół. Szczególną uwagę zwrócimy na przestrzeganie prawa żywnościowego i wynikającą z tego odpowiedzialność pszczelarza za bezpieczeństwo zdrowotne wprowadzanych na rynek produktów pszczelich. 

CHÓW PSZCZÓŁ 

Zgodnie z Ustawą z dnia 10 grudnia 2020 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. z 2021 poz. 36) pszczoła miodna (Apis mellifera) jest zwierzęciem gospodarskim. Dokument określa zasady prac hodowlanych, zachowania zasobów genetycznych, prowadzenia ksiąg hodowlanych i rejestrów wartości użytkowej lub genetycznej pszczół. Na tej podstawie opracowuje się i realizuje programy ochrony zasobów genetycznych pszczół, służące ich zachowaniu i pomnażaniu. W myśl Ustawy organem delegowanym do stanowienia prawa miejscowego w zakresie zakazu lub dopuszczenia utrzymywania pszczół określonej linii na terenie województwa jest sejmik województwa. Utrzymywanie pszczoły miodnej celem pozyskiwania miodu i innych produktów pszczelich to działalność podlegająca rejestracji przez Powiatowego Lekarza Weterynarii (PLW), a także jego nadzorowi.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/429 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie przenośnych chorób zwierząt oraz zmieniające i uchylające niektóre akty w dziedzinie zdrowia zwierząt („Prawo o zdrowiu zwierząt”), działalność polegającą na utrzymywaniu zwierząt gospodarskich, w tym pszczoły miodnej, niezależnie od liczby rodzin, kwalifikuje jako prowadzenie „zakładu”. Natomiast Rozp. (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności każdą czynność polegającą na oferowaniu środka spożywczego (żywności), w tym jadalnych produktów pszczelich, niezależnie, czy odpłatnie, czy nieodpłatnie, określa jako „wprowadzanie na rynek”. Stąd każda pasieka w Polsce, niezależnie od wielkości, winna być rejestrowana we właściwym dla miejsca jej lokalizacji, Powiatowym Inspektoracie Weterynarii (PIW). 

Zgodnie z Ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (t.j. Dz. U. 2023 poz. 1075), zgłoszenie działalności do PLW powinno być dokonane na 30 dni przed jej rozpoczęciem, a wyrejestrowanie nie później niż siódmego dnia po jej zakończeniu. Prowadzenie pasieki liczącej więcej niż 80 rodzin skutkuje obowiązkiem rejestracji w US „działu specjalnego” produkcji rolnej, ale niesie też obowiązek rejestracji w KRUS, w przypadku pszczelarzy nieposiadających innego tytułu ubezpieczenia społecznego. Z kolei zgodnie z Ustawą z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2023 r. poz. 208) taka działalność daje podstawy do ubezpieczenia pszczelarza oraz jego domowników w KRUS. 

ZAWÓD PSZCZELARZ

Pszczelarstwo - niegdyś rzemiosło rolnicze - obecnie jest zajęciem wykonywanym przez osoby z wykształceniem kierunkowym oraz przedstawicieli innych zawodów. Jako działalność rolnicza zaliczana jest do produkcji pierwotnej, a produkty spożywcze pszczelego pochodzenia mogą być przeznaczone do bezpośredniego spożycia lub przetwórstwa. W Rozp. Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz. U. 2018 poz. 227) wyszczególnia się m.in. zawody: technika pszczelarza i pszczelarza. Rozp. Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 2019 r. w sprawie ogólnych celów i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (Dz. U. 2019 r. poz. 316 z późn. zm.) określa zawód pszczelarza jako jedno kwalifikacyjny (ROL.03 Prowadzenie produkcji pszczelarskiej), a zawód technika pszczelarza jako zawód dwu kwalifikacyjny (ROL.03 Prowadzenie produkcji pszczelarskiej i ROL.09 Prowadzenie produkcji pszczelarskiej oraz organizacja i nadzorowanie produkcji rolniczej i pszczelej). Do 2012 roku można było uzyskać tytuły: mistrz pszczelarstwa i pszczelarz. Warunkiem korzystania przez pszczelarza ze środków finansowych w ramach rządowych programów wsparcia w sektorze pszczelarskim jest dopełnienie obowiązków rejestracji gospodarstwa pasiecznego w PIW oraz rejestracja w ARiMR i uzyskanie numeru producenta rolnego.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CHÓW PSZCZÓŁ 

Posiadanie pszczoły nakłada na właściciela odpowiedzialność cywilną oraz karną. Za szkody przez nie wyrządzone (pożądlenia ludzi, zwierząt gospodarskich lub domowych i ich następstwa) odpowiedzialność cywilną ponosi właściciel pszczół. Wynika ona z art. 415 (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360, ze zm.): „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Według art. 431 (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360, ze zm.): „Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody, niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy” oraz „Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była odpowiedzialna według przepisów paragrafu poprzedzającego, poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego”.

Odpowiedzialność cywilna (materialna) pszczelarza może zostać połączona z odpowiedzialnością według kodeksu karnego oraz kodeksu wykroczeń za tragiczne następstwa pożądleń. Wynika to z następujących zapisów Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r., Kodeks karny (Dz. U. z 2022 poz. 1138 ze zm.):

Art. 155. Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 

Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci: 1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, 2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. 

§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 

§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. 

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. 

§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. 

§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. 

§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia prywatnego. 

§ 5. Jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwał dłużej niż 7 dni, a pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na jej wniosek. 

Jeżeli pszczelarz świadomy ryzyka spowodowania śmierci lub uszkodzenia ciała człowieka przez pszczoły nie zapobiegł zdarzeniu grożącemu utratą życia lub zdrowia może odpowiadać za nieumyślne spowodowanie śmierci czy ciężkie uszkodzenie ciała. W Ustawie z dnia 21 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz. U. 2002 poz. 2151 ze zm.) za niefrasobliwość i złamanie zasad ostrożności przy utrzymywaniu zwierząt przewidziane są kary grzywny: 

Art. 77. Kto nie zachowuje zwykłych lub nakazanych środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia, podlega karze grzywny do 500 zł albo karze nagany. 

Art. 78. Kto przez drażnienie lub płoszenie doprowadza zwierzę do tego, że staje się niebezpieczne, podlega karze grzywny do 2000 zł albo karze nagany. 

Każdy, kto podejmuje decyzję o rozpoczęciu działalności polegającej na utrzymaniu pszczół winien dokładnie przeanalizować czy planowana, wygodna dla pszczelarza lokalizacja pasieki (niezależnie czy na stałe, czy okresowo), nie będzie stwarzała zagrożenia dla innych, bądź też nie stanie się powodem nieporozumień i sporów. Dokładne rozpoznanie terenu i dalekowzroczność pszczelarza są zatem szczególnie pożądane. 

PS. Asekuracją dla pszczelarza (w pewnej mierze) może być ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przez jego pszczoły.