Jubileusz w Tarnobrzegu

Maria Pałkus


Uczestnicy kursu pszczelarskiego w Mokrzyszowie w 1934 roku, arch. Jerzego Rawskiego

Rok 2022 obchodzony jest w Tarnobrzegu jako Rok Pszczelarzy ze względu na setną rocznicę powstania Powiatowego Towarzystwa Pszczelniczego. To dobra okazja, by przypomnieć najważniejsze fakty. 

Pszczelarstwo na ziemi tarnobrzeskiej ma bogate tradycje, bowiem według dokumentów źródłowych, na które powołuje się Józef Rawski, już w XVI wieku na naszych ziemiach istniały lasowiackie osady łowiecko-bartnicze: Chmielów, Mokrzyszów, Sobów, Grębów, Przyszów, Jaślany i inne. Na przełomie XVI i XVII wieku w puszczy chmielowskiej było 480 barci, w grębowskiej – 372, w sobowskiej – 120, a w mokrzyszowskiej – 42. W XVIII wieku profesja bartnicza zaczyna upadać.

W XIX wieku w okolicach Tarnobrzega zaczęło rozwijać się pasiecznictwo, nie tylko w osadach lasowiackich, ale i nadwiślańskich wsiach. Pszczoły hodowano w ulach kłodowych: stojakach i leżakach, umieszczanych już nie w lasach, lecz przydomowych ogródkach.

Nowoczesne rozbieralne ule ramkowe wprowadzano do użytku stopniowo, od 1852 roku. Na terenie Małopolski, do której Tarnobrzeg wówczas należał, ul słowiański został spopularyzowany na początku XX wieku przez Teofila Ciesielskiego. Osobą, która przyczyniła się do rozpropagowania i unowocześnienia pszczelarstwa w naszym mieście był radca Józef Chalcarz, właściciel sporej pasiki usytuowanej przy ulicy Pszczelej, który wyszedł z inicjatywą utworzenia Powiatowego Towarzystwa Pszczelniczego. Zawiązano je w Tarnobrzegu 26 marca 1922 roku, przyjmując w szeregi  45 członków. Prezesem wybrano Chalcarza, a do zarządu weszli też Władysław Czeppe i Walerian Niezabitowski. Towarzystwo działało bardzo prężnie. Intensywnie prowadzono akcje nasadzania drzew i roślin miododajnych, aby zapewnić pszczołom okresowe źródła pożytku. W tym celu założono też w Tarnobrzegu szkółkę drzew miododajnych, które dystrybuowano wśród pszczelarzy w powiecie. Sprowadzano też sprzęt potrzebny do prowadzenia pasieki, a w lokalnej fabryce zamówiono wykonanie postępowych uli. Towarzystwo pośredniczyło też w nabywaniu roi pszczelich. Wszystkie te działania spowodowały upowszechnienie pszczelarstwa i jego unowocześnienie. W 1923 roku Towarzystwo liczyło 56 członków, którzy łącznie posiadali 344 pni. To z myślą o nich organizowano wystawy rolno-pszczelarskie. Poza tym dbano o podnoszenie świadomości hodowców pszczół, organizując dla nich cyklicznie kursy pszczelarskie. Popularyzowano prasę, w tym „Bartnika Postępowego”. Józef Chalcarz zabiegał o to, by informacje o działalności pszczelarzy ukazywały się regularnie na łamach branżowych pism.

W związku z odgórnymi zaleceniami o  przekształceniu towarzystw w sekcje, 23 marca 1930 roku w powiecie tarnobrzeskim utworzono Sekcję Pszczelarską przy Okręgowym Towarzystwie Rolniczym, podlegającym Małopolskiemu Towarzystwu Rolniczemu. Działała ona prężnie do czasu wybuchu II wojny światowej. Jej przewodniczącym był początkowo Józef Chalcarz. Wkrótce jednak przekazał on władzę swojemu uczniowi, Wojciechowi Rawskiemu z Miechocina, który hodował pszczoły już w dzieciństwie, prowadząc pasiekę, którą stale unowocześniał. Zakupił np. ule amerykańskie, wyposażone w specjalne nadstawki na miód. W 1931 roku sprowadził od Lankkoffa ze Lwowa walce do wyrobu węzy. Od tego też czasu zaczął także przerabiać wosk na węzę pszczelarzom z całego powiatu tarnobrzeskiego i trzech sąsiednich. W 1931 roku tarnobrzeska Sekcja Pszczelarska liczyła 42 członków. 

Julian Rawski z żoną i szwagrem w swej pasiece, arch. Jerzego Rawskiego

Mimo że w 1939 roku, po wkroczeniu Niemców do Polski, wprowadzono zakaz działalności wszelkich organizacji, związków i stowarzyszeń, czyli również organizacji pszczelarskich, już w 1940 roku przy Izbach Rolniczych powstały nowe związki pszczelarskie. W Tarnobrzegu funkcjonował Miejscowy Związek Pszczelarzy podległy Powiatowemu Związkowi Pszczelarzy w Dębicy. Na jego czele stał Julian Rawski, brat Wojciecha, który wojnę spędził w obozie jenieckim. Julian wysoko oceniał gospodarkę pasieczną, prowadzoną przez okupanta: „Trzeba przyznać, że Niemcy wyjątkowo dbali o hodowlę pszczół i produkcję miodu. Nic dziwnego, potrzebny im był do leczenia chorych żołnierzy w szpitalach i sanatoriach, do odżywiania lotników, u których miód był artykułem codziennego spożycia. Dlatego władze hitlerowskie nie żałowały cukru dla pszczół, którego przydzielano po 5 kg na pień w jesieni, i po 2 kg na wiosnę z obowiązkiem oddania z przyszłego zbioru”.

Po wyzwoleniu w Tarnobrzegu działał Powiatowy Związek Pszczelarzy, który podlegał Wojewódzkiemu Związkowi Pszczelarzy w Rzeszowie, a ten z kolei - Centralnemu Związkowi Pszczelarzy Rzeczpospolitej Polskiej. Ten ostatni od początku istnienia, czyli 1 stycznia 1945 roku, był inwigilowany, o czym świadczą materiały archiwalne. Na jego czele stanął Józef Chalcarz, a po jego śmierci prezesem wybrano Władysława Mączkę z Piasków. Powiatowym instruktorem pszczelarstwa był początkowo Stefan Roś, a potem - Wojciech Rawski. W skład związku wchodziło dziesięć miejscowych organizacji pszczelarskich: w Baranowie, Chmielowie, Dębie, Grębowie, Miechocinie, Tarnobrzegu, Turbi, Wielowsi, Wrzawach, Zaleszanach. Powiatowy Związek Pszczelarzy w Tarnobrzegu działał prężnie, ale krótko, gdyż w 1947 roku, z powodów politycznych, został rozwiązany. Do 1957 roku działały tylko nieformalne organizacje pszczelarskie. Jedna z nich, w Miechocinie, zajmowała się wywożeniem pszczół na pożytek w Dębie, Stalach czy Budzie Stalowskiej.

    22 stycznia 1957 roku powołano Wojewódzki Związek Pszczelarzy w Rzeszowie. W skład Komitetu Organizacyjnego weszli m.in. reprezentanci Tarnobrzega: Wojciech Rawski z Miechocina, Franciszek Zając z Rozwadowa oraz nauczyciel, Stanisław Walczyna z Trześni. W Tarnobrzegu powstało Powiatowe Koło Pszczelarzy, które początkowo działało najprężniej w województwie. W 1957 roku zorganizowano m.in.. kurs dla pszczelarzy wg programu opracowanego i zalecanego przez Polski Związek Pszczelarzy. Jednym z jego prelegentów był Wojciech Rawski, przedwojenny instruktor pszczelarstwa. Nie wiadomo, z jakich powodów tarnobrzeskie koło straciło inicjatywę (z tego powodu często wymieniano je w sprawozdaniach wojewódzkich). W 1964 roku Powiatowe Koło Pszczelarzy w Tarnobrzegu liczyło tylko 12 członków (dla porównania w Sanoku było ich 166), razem mieli w  posiadaniu 79 pni (na jednego członka przypadało 6 uli). Dopiero z końcem lat 60. tarnobrzeskie koło zaczęło na nowo się uaktywniać, głównie  dzięki nowemu prezesowi Eugeniuszowi Wróblewskiemu z Chmielowa (gdzie zresztą Powiatowe Koło Pszczelarzy w Tarnobrzegu miało swoją siedzibę). Innym działaczem związkowym tego okresu był Jan Sitek z Ocic, mistrz pszczelarski i wojewódzki rzeczoznawca pszczelarski.

Wojciech Rawski w swojej pasiece na planie czworoboku tatarskiego,
arch. Jerzego Rawskiego

W 1975 roku nastąpiły zmiany w podziale administracyjnym kraju – zniesiono powiaty, a w miejsce 17 województw utworzono 49. Rozwiązaniu uległy więc powiatowe koła pszczelarskie. W Tarnobrzegu powołano do istnienia Wojewódzki Związek Pszczelarzy z siedzibą w Sandomierzu. Podlegały mu miejskie i gminne koła pszczelarzy. W Tarnobrzegu funkcjonowało Miejskie Koło Pszczelarzy, na którego czele stał Antoni Sondej, postępowy pszczelarz i nowator, właściciel pierwszego w powiecie pawilonu pszczelarskiego i dwóch patentów pszczelarskich (topiarka do wosku i miodarka elektryczna). Sondej uaktywnił się także w WZP, najpierw jako zastępca prezesa, a potem - na krótko - jako prezes. 

Tarnobrzeski Wojewódzki Związek Pszczelarzy działał prężnie. Na terenie województwa było czterech hodowców matek pszczelich. Organizowano akcje społeczne, które spotykały się dużym odzewem pszczelarzy. Ufundowano sztandar Wojewódzkiego Związku Pszczelarzy w Tarnobrzegu. Największym osiągnięciem było jednak zorganizowanie w 1986 roku w Stalowej Woli wojewódzkiego święta pszczelarzy z udziałem prezesa PZP, ks. dr. Henryka Ostacha. 

Od 1978 roku do 1986 roku prezesem Miejskiego Koła Pszczelarzy w Tarnobrzegu był Stanisław Majdański, później zastąpił go Stanisław Lis. Funkcyjnymi w tym okresie byli także Wacław Rawski i Stanisław Pasik, Zygmunt Pawliszek, Sławomir Dyrkacz, Władysław Szpyt. 

Przełom lat 70. i 80. XX wieku to czas dużej aktywności tarnobrzeskich pszczelarzy. W roku 1983 było ich już 145. Większość z nich miała małe pasieki (do 10 uli), a ich przynależność do Związku często uwarunkowana była przywilejem dodatkowego przydziału cukru. Wielu pasieczników włączało się jednak czynnie w działalność związkową. Według dokumentów, oprócz własnych finansów, koło dysponowało niewielkim majątkiem w postaci środków trwałych i nietrwałych, z których członkowie mogli korzystać. Pszczelarze chętnie brali udział w szkoleniach, również wyjazdowych, poznając zasady hodowli matek pszczelich. 

Z obawy przed likwidacją województwa tarnobrzeskiego, 5 kwietnia 1992 roku, odbył się w Sandomierzu Walny Zjazd Delegatów Kół Pszczelarzy, na którym powołano Okręgowy Związek Pszczelarzy w Sandomierzu, istniejący do dziś (w tym roku obchodził 30 lat ). W jego skład weszło 25 rejonowych kół pszczelarskich, m.in. Rejonowe Koło Pszczelarzy w Tarnobrzegu, obejmujące zasięgiem nie tylko powiat tarnobrzeski. Kolejnymi prezesami byli: Stanisław Lis (1992– 1995), Jan Jer (1995–2001), Tadeusz Pukaluk (2001–2012), Ryszard Gryszun (2012–2017) i aktualnie urzędujący, Mieczysław Rawski. Najmniej członków koło liczyło w 1994 (17 pszczelarzy), którzy łącznie mieli pod opieką 256 rodzin pszczelich. Od roku 2013 liczba pszczelarzy sukcesywnie rośnie: w 2022 jest ich 66, razem mają 2248 rodzin pszczelich. 

Uroczystość dekoracji Sztandaru Rejonowego Koła Pszczelarzy w Tarnobrzegu Medalem
ks. dr. Jana Dzierżona, fot. Katarzyna Opioła

Od 2005 roku sandomierski OZP zaczął wdrażanie programów unijnych. Dzięki nim pszczelarze mogą korzystać z dofinansowań na zakup sprzętu pszczelarskiego, matek pszczelich, leków, co sprzyja rozwojowi gospodarki pasiecznej. Tarnobrzeskie pasieki są pod stałą opieką lekarza weterynarii.

Tarnobrzescy pszczelarze prowadzą akcje zachęcające do nasadzania i uprawy roślin miododajnych. W czasie licznych spotkań z dziećmi i młodzieżą popularyzuje się rolę i znaczenie pszczół w przyrodzie i gospodarce, zwracając uwagę na potrzebę ich ochrony. Organizowane są tematyczne konkursy plastyczne i literackie. W ramach Roku Pszczelarzy, objętego patronatem Prezydenta Miasta Tarnobrzega, w marcu tego roku, w Miejskiej Bibliotece Publicznej im. dr. Michała Marczaka zorganizowano wystawę „Pszczoły, bartnicy, pasiecznicy i wybitni pszczelarze”.

W popularyzowanie pszczelarstwa włączone jest także lokalne Radio Leliwa. Odtworzono Kronikę Rejonowego Koła Pszczelarzy w Tarnobrzegu. Wsparciu działań RKP służyć ma powołane do życia Stowarzyszenie Przyjaciół Pszczelarstwa Ziemi Tarnobrzeskiej „Bartnik”, na którego czele stoi Michał Jajko. 17 września 2022 roku, w stulecie tarnobrzeskiego pszczelarstwa Medalem im. ks. dr. Jana Dzierżona odznaczony został Sztandar Rejonowego Koła Pszczelarzy w Tarnobrzegu. 

Uroczystość stała się także okazją do wręczenia odznaczeń osobom zasłużonym dla pszczelarstwa tarnobrzeskiego. Pszczelarze z Rejonowego Koła Pszczelarzy w Tarnobrzegu dumni są ze swej bogatej tradycji i starają się ją kontynuować.

 

„Pszczelarstwo” - wiedza i doświadczenie.
Zrób z tego pożytek!

 ZAMÓW PRENUMERATĘ