Nowe odkrycia

Fakt nabywania przez pszczoły odporności na Varroa na drodze doboru naturalnego został poświadczony naukowo badaniami przeprowadzonymi w kilku populacjach Apis mellifera na zachodzie Europy (o odporności niektórych pszczół afrykańskich i zafrykanizowanych wiedziano już od dawna). Zdolność ta prawdopodobnie związana jest z jakąś cechą zachowania pszczół, która odpowiada za hamowanie możliwości rozmnażania pasożytów, wciąż jednak nie wiadomo jaką. Mało zbadana pozostaje również droga ewolucji Varroa. Z tego powodu szwajcarscy naukowcy postanowili przyjrzeć się bliżej populacji dręcza pszczelego w koegzystencji z pszczołami nieleczonymi. Do  tego celu wykorzystali linię pszczół wyselekcjonowaną  na cechy higieniczne, przebadaną w 2015 roku, a następnie utrzymywaną bez leczenia przez trzy lata, oraz linię pszczół pozyskanych z lokalnej konwencjonalnej hodowli, gdzie pszczoły leczono akarycydami regularnie. Badaniom poddano także roztocze pobrane w sposób kontrolowany z ciała pszczół obu grup. Zakładano, że w populacjach nieleczonych płodność pojedynczego osobnika Varroa – podobnie jak odpornych na Varroa pszczół gatunku Apis cerana – będzie mniejsza, ale wzrosną zdolności reprodukcyjne całej populacji. 

Rodziny pszczele, zarówno z grupy przeselekcjonowanej, jak i standardowej, wybrano na trzy tygodnie przed eksperymentem, aby wyhodowane w nich roztocza były w odpowiednim stadium rozwojowym (uzyskano to poprzez manipulowanie czerwiem pszczelim w rodzinach-dawcach roztoczy). Do kontrolowanego zakażania używano Varroa w fazie foretycznej, wprowadzając roztocze do komórek z czerwiem przez małe otworki, które następnie zasklepiano. Tym sposobem samicami – przyszłymi matkami – zainfekowano 507 komórek. Po 10 dniach, kiedy to wszystkie samice roztocza powinny były złożyć jaja, a ich męskie potomstwo powinno być już dojrzałe, przystąpiono do analizy. Z każdej komórki starannie wyekstrahowano poczwarki pszczół wraz z całą rodziną roztocza (pomijając te komórki, które zostały oczyszczone przez robotnice pszczół wyposażone w cechy higieniczne). Za sukces reprodukcyjny roztocza uznawano sytuację, gdy znajdowano dojrzałego płciowo samca i co najmniej jedną dojrzałą płciowo samicę-córkę. Ponadto pod uwagę brano liczbę wyprodukowanych córek, ustalając w ten sposób płodność każdej samicy-matki. 

Analiza statystyczna obydwu grup pszczół oraz dręczy  ujawniła wyraźne różnice. Zgodnie z przewidywaniami okazało się, że roztocze ulegają koewolucji: inna jest zdolność Varroa do rozmnażania w rodzinach przeselekcjonowanych, a inna w nieleczonych. W  rodzinach poddanych selekcji w kierunku wzmocnienia cech higienicznych samice Varroa częściej osiągają sukces reprodukcyjny, aczkolwiek liczba potomnych samic-córek jest mniejsza, co według naukowców sugeruje zmniejszoną zjadliwość roztoczy.

Pewnym zaskoczeniem był jednak brak istotnych różnic między grupami rodzin zakażonymi roztoczami z populacji pszczół leczonych i nieleczonych w zakresie cechy higienicznej. Ponadto zauważono, że u pszczół higienicznych, utrzymywanych bez leczenia przez trzy lata, zdolności do usuwania roztoczy z zaatakowanych komórek z czerwiem  uległy osłabieniu (porównano uzyskane wyniki z wynikami badań przeprowadzonych w  2015 roku). W związku z tym badacze sugerują, że zmiany ewolucyjne, zachodzące u roztoczy bytujących w rodzinach selekcjonowanych w kierunku cech higienicznych  nie zachodzą są jedynie pod wpływem posiadania ich przez pszczoły. Zdaniem naukowców zdolność przeżycia niektórych populacji europejskiej pszczoły miodnej bez leczenia musi mieć także inne przyczyny.

Źródło: A. Moro i in., Host-Parasite Co-Evolution in Real-Time: Changes in Honey Bee Resistance Mechanisms and Mite Reproductive Strategies, „Insects” 2021/12, https://doi.org/10.3390/insects12020120 

Spadek skuteczności akarycydów

Intensywne stosowanie akarycydów – pyretroidów i kumafosu – przez wiele lat spowodowało, potwierdzoną badaniami, ewolucję oporności Varroa na te substancje, skutkującą ich mniejszą skutecznością przeciwwarrozową. W rezultacie z substancji czynnych pozostały pszczelarzom do stosowania głównie amitraz oraz tzw. miękkie akarycydy. 

Hiszpania, kraj o największej w UE liczbie uli (ponad 3 mln, 98 procent to pasieki wędrowne), zajmujący drugie miejsce pod względem produkcji miodu, nadal pozwala na używanie kumafosu i pyretroidów. Tamtejsi naukowcy postanowili przeprowadzić zakrojone na szeroką skalę badania oporności Varroa destructor na akarycydy w najważniejszym regionie pszczelarskim Hiszpanii: wspólnocie autonomicznej Walencji. 

Przez dwa sezony zajmowano się zbieraniem roztoczy do badań. Pierwszego roku pobrano próbki z 90 pasiek, drugiego – z 89, a następnie przetestowano je pod kątem na oporności  w stosunku do trzech, dozwolonych w hiszpańskim rolnictwie, akarycydów: kumafosu, amitrazu i pyretroidów. Wyniki badań potwierdziły przypuszczenia naukowców: w większości pasiek skuteczność zwalczania warrozy tymi środkami znacznie spadła i  była  niższa od oczekiwanej oraz deklarowanej przez producentów. Oporność pasożytów na kumafos i pyretroidy była mocno zróżnicowana w poszczególnych okolicach obszaru objętego badaniami, podczas gdy oporność roztoczy na amitraz utrzymywała się na podobnym poziomie we wszystkich regionach, w których prowadzono obserwacje. Według naukowców w ciągu najbliższych lat należy spodziewać się wzrostu oporności dręcza na amitraz, dlatego aby temu zapobiec, trzeba zmodyfikować strategię kontrolowania pasożyta. 

Źródło: C.S. Hernández-Rodríguez, Large-Scale Monitoring of Resistance to Coumaphos, Amitraz, and Pyrethroids in Varroa destructor, „Insects” 2021/12, https://doi.org/10.3390/insects12010027