Pożytek pyłkowy przegorzanów (8/2004)

Kazimiera Szklanowska, Monika Strzałkowska, Renata Łuczywek

Badania biologii kwitnienia i pylenia kwiatów czterech gatunków przegorzanu (Echinops L.) prowadzono w latach 2000—2003 głównie w celu uzyskania danych o ich wydajności pyłkowej. Rośliny te są zalecane przez prof. Bolesława Jabłońskiego do uprawy na mniejszych obszarach jako wybitnie miododajne i niezawodne. Wszystkie gatunki przegorzanu od wielu lat prof. Jabłoński uwzględniał w swojej kolekcji roślin pszczelarskich w Puławach. Każdy gatunek uprawiano na poletku o powierzchni 5 m2, glebie bielicowej lekkiej, klasy IV.

Jedną z ważnych cech pszczelarskich przegorzanów jest ich pora kwitnienia, w pełni lata. W połowie lipca kwitnienie rozpoczyna dwuletni przegorzan kulisty (E. sphaerocephalus L), a w sierpniu w kilkudniowych odstępach kolejno węgierski (E. commutatus Juratz.), pospolity (E. ritro L.) i ruski (E. ruthenicus MB). Zazębianie się tych okresów kwitnienia zwiększa pszczołom letni pożytek, a nawet przedłuża do połowy września. Następną zaletą badanych roślin jest obfite kwitnienie. Przeciętna z lat liczba kwiatów na 1 m2 poletka przegorzanu kulistego sięgała 40 tys. (około 20 tys. w skali roku, to też dużo), węgierskiego 10—15 tys., a pospolitego i ruskiego 7—8 tys. (tabela). Średnica główek kwiatowych wytwarzanych przez rośliny zależy od gatunku, gdyż boczne rozgałęzienia z osią głównego pędu mogą tworzyć typ wierzchotki (kulisty i pospolity) lub grono (węgierski i ruski). Liczba jednokwiatowych koszyczków w główkach wiąże się z kolei z ich średnicą, a ta ze stopniem rozgałęzień bocznych.

Obliczona z 1 ha wydajność pyłkowa zależała od obfitości kwitnienia roślin i masy pyłku wytwarzanego w główkach pręcikowych (jeden kwiat przegorzanu ma 5 główek pręcikowych zrośniętych w rureczkę). Rokrocznie najobficiej pylącym gatunkiem był przegorzan pospolity, jeden jego kwiat dostarczał przeciętnie 0,9 mg pyłku, zaś o 50% mniej – kwiat przegorzanu ruskiego (średnio 0,5 mg), a kulistego i węgierskiego po 0,7 mg. Rano i po południu owady szukały głównie nektaru w kwiatach, natomiast najwięcej zbieraczek pyłku z obnóżami barwy kremowobiałej obserwowano między godziną 10 a 13. O tej porze dnia najwięcej kwiatów miało pyłek łatwo dostępny, czyli już wygarnięty na zewnątrz rurki pręcikowej przez wysuwające się, ale jeszcze nierozgałęzione znamię słupka.

Sierpniowy pożytek pyłkowy przegorzanów był bardzo atrakcyjny dla pszczół, o czym świadczył bardzo intensywny oblot kwiatów przez zbieraczki pyłku. Tak więc poza wysoką miododajnością badane gatunki charakteryzują się także cennym wysokobiałkowym pokarmem pyłkowym (ponad 90% żywotności ziaren). Równoczesna uprawa trzech wieloletnich gatunków przegorzanu może zapewnić pożytek nektarowy i pyłkowy przez dłuższy czas na tym samym miejscu, a ponadto rośliny te odnawiają się z samosiewu. Sposób uprawy i wymagania dokładnie opisuje prof. Jabłoński w pracy „O potrzebie i możliwościach poprawy pożytków pszczelich” wydanej w 2000 roku.