Naukowa Konferencja Pszczelarska dla Otoczenia Społeczno-Gospodarczego: Nauka Praktyce

W dniu 19 stycznia 2023 roku w Centrum Kongresowym Uniwersytetu Przyrodniczego (UP) w Lublinie odbyła się Naukowa Konferencja Pszczelarska dla otoczenia społeczno-gospodarczego pod hasłem: Nauka praktyce. Spotkanie miało na celu zintegrowanie środowiska naukowego prowadzącego badania z dziedziny pszczelarstwa w naszym kraju oraz przedsiębiorców tej branży i pszczelarzy praktyków. Drugim równie ważnym wydarzeniem była promocja książki Anatomia i fizjologia pszczoły miodnej autorstwa dr hab. Anety Stracheckiej, prof. uczelni (UP w Lublinie) i Martyny Walerowicz (popularyzatorki nauki). Publikacja nagrodzona została srebrnym medalem podczas ubiegłorocznego, 47 Międzynarodowego Kongresu Pszczelarskiego Apimondia w kategorii „Książka o tematyce naukowej i okołonaukowej”.

Udział w lubelskiej konferencji zadeklarowało ponad 700 uczestników. Byli to głównie przedstawiciele firm z branży pszczelarskiej i pszczelarze praktycy, ale także szerokie grono władz UP w Lublinie (obecnej i poprzedniej kadencji), prezesi i przedstawiciele związków oraz stowarzyszeń pszczelarskich, przedstawiciele Ministerstwa Edukacji i Nauki, Wydziału Środowiska i Rolnictwa oraz Departamentu Środowiska i Zasobów Naturalnych Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego. Goszczono również przedstawicieli władz samorządowych województwa lubelskiego i Państwowego Instytutu Weterynarii w Puławach.

Oficjalnego otwarcia konferencji dokonał prof. dr hab. Krzysztof Kowalczyk, rektor UP w Lublinie, który podkreślił zarówno znaczenie spotkania, jak i sukces autorek promowanej książki.
Konferencja składała się z trzech paneli plenarnych oraz jednego dyskusyjnego, a w czasie przerwy kawowej wyświetlano postery. Pierwsza część w całości poświęcona była premierze książki Anatomia i fizjologia pszczoły miodnej. Jako pierwszy głos zabrał prof. dr hab. Jerzy Demetraki-Paleolog podkreślając nowatorską wartość podręcznika, który przeznaczony jest dla studentów, kadry akademickiej, ale także, a może przede wszystkim, dla pszczelarzy praktyków. Połączenie anatomii z fizjologią pozwala nie tylko na lepsze poznanie budowy ciała pszczoły miodnej, ale także na zrozumienie jej funkcjonowania. W swojej książce autorki zgromadziły wiedzę rozproszoną w wielu pozycjach z literatury przedmiotu, ujednoliciły terminologię, a obok rycin, wykonanych przez Martynę Walerowicz, znalazły się liczne fotografie, w tym wysokiej jakości zdjęcia mikroskopowe. Wszystko to sprawia, że pozycja przypomina formą album, łatwy w odbiorze dla szerokiego grona czytelników. Zagadnienia fizjologii pszczół przedstawione zostały z uwzględnieniem wpływu wielu czynników środowiskowych zagrażających tym pożytecznym owadom, co pozwala na zrozumienie zależności między nimi, a tym samym lepsze i efektywniejsze prowadzenie gospodarki pasiecznej. Profesor Demetraki-Paleolog przybliżył także sylwetki obu autorek oraz podkreślił wagę wyróżnienia podczas Apimondii.

Następnie głos zabrał Tomasz Łysoń, prezes Przedsiębiorstwa Pszczelarskiego, współwydawca książki oraz współorganizator konferencji, który podkreślił, że jego firma w dużej mierze stawia na edukację oraz wspiera działania mające na celu łączenie nauki z praktyką. Podzielił się także z uczestnikami relacją z 47 Apimondii, skąd Polacy przywieźli 12 medali. Prezes Łysoń podarował UP  w Lublinie oraz Technikum Pszczelarskiemu w Pszczelej Woli po egzemplarzu ula edukacyjnego, dostrzeżonego również podczas Apimondii.

Kolejną prelegentką była redaktor Martyna Walerowicz, która omówiła najciekawsze jej zdaniem zagadnienia morfologii pszczoły miodnej, m.in. budowę stopy, mięśni skrzydeł oraz haczyków w aparacie spinającym skrzydła. Swoim wystąpieniem udowodniła, iż jest mistrzynią nie tylko w opisywaniu, ale także przedstawianiu słuchaczom, skomplikowanych zagadnień i zjawisk związanych z biologią i budową pszczoły miodnej. Następnym punktem programu było wręczenie przez autorki kilkunastu podpisanych egzemplarzy nagrodzonej książki wybranym gościom, co oczywiście łączyło się ze złożeniem przez nich gratulacji i życzeń samym autorkom. 

Referat Praktyczne aspekty badań nad pszczołą miodną na Uniwersytecie Przyrodniczym w Lublinie wygłosił dr hab. Krzysztof Olszewski, scharakteryzował on problematykę badań naukowych związanych z hodowlą pszczoły miodnej,  prowadzonych od ponad 20. lat na UP w Lublinie, a także omówił pokrótce osiągnięcia o największych implikacjach praktycznych. 

Ostatnią prelegentką w tej części konferencji była współautorka nagrodzonej książki dr hab. Aneta Strachecka, która zaprezentowała wyniki wieloletnich badań nad ciałem tłuszczowym pszczoły, pozwalające na szczegółowe opisanie budowy tej tkanki dzięki opracowaniu nowatorskiej metody wizualizacji żywych tkanek/komórek ciała pszczoły z zastosowaniem technik używanych przy transplantologii ssaków. Omówiła także rolę ciała tłuszczowego w organizmie pszczoły oraz czynniki wpływające na jego prawidłowe funkcjonowanie. 

Podczas drugiego panelu konferencji wystąpienia prelegentów odnosiły się do badań o znaczeniu praktycznym dla pszczelarzy. Jako pierwsi wyniki swoich prac zaprezentowali dr Jakub Gąbka oraz dr Barbara Zajdel z SGGW w Warszawie. Dotyczyły one czynników wpływających na termin rozpoczęcia czerwienia przez matki inseminowane. Wykazano, że najlepiej, aby matki pszczele w czasie inseminacji były usypiane nie dłużej niż na jedną minutę, bo wówczas wcześniej rozpoczynają czerwienie. Przedstawiono także, w jaki sposób materiał gniazdowy wpływa na rozród pszczoły samotniczej murarki ogrodowej. Pszczoła ta coraz powszechniej wykorzystywana jest do zapylania upraw sadowniczych oraz znajdujących się pod osłonami. Podczas doświadczeń  przeanalizowano pięć różnych materiałów gniazdowych pod względem ich znaczenia dla przyrostu populacji, pracochłonności ich obsługi oraz atrakcyjności dla pszczół (stopień zasiedlania). Na tej podstawie opracowano zalecenia dla hodowców: i tak, tym, którym zależy na uzyskaniu jak największej liczby kokonów, zaleca się chów murarek w rurkach trzcinowych, natomiast osobom, które wykorzystują murarkę jedynie do zapylania rekomenduje się stosowanie gniazd plastikowych.

Kolejne dwa referaty dotyczyły matek pszczelich. Profesor dr hab. Adam Tofilski z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie przedstawił metody oceny jakości matek pszczelich. Wiadomo, iż większe matki charakteryzują się lepszą jakością. Ze względu na to, iż masa matki zmienia się w ciągu jej życia, lepszym parametrem oceny jest długość skrzydła (silnie skorelowana z masą), którą najprecyzyjniej można określić za pomocą programu komputerowego wyznaczającego 19. charakterystycznych punktów na skrzydle. Pomiar ten ma szczególne zastosowanie u matek, których poddawanie zakończyło się niepowodzeniem. Pozwala pszczelarzowi zweryfikować jakość matek oferowanych przez określonego hodowcę, a w konsekwencji dokonać  wyboru. 

Doktor hab. Małgorzata Bieńkowska, prof. IO (Zakład Pszczelnictwa w Puławach) przedstawiła obecną sytuację związaną z wymianą matek pszczelich w polskich pasiekach. Niestety wnioski nie są optymistyczne. Jest wiele pasiek, w których matki nie są wymieniane wcale, zostają wymienione na rojowe lub na takie, które nie pochodzą z pasiek hodowlanych objętych nadzorem, podczas gdy jednym z warunków poprawy wartości użytkowej pszczół jest regularna wymiana i wprowadzanie do pasiek wysokowartościowych matek pochodzących z pasiek hodowlanych. Tak więc pszczelarz może w dużej mierze zdecydować o swoim sukcesie, prowadząc racjonalną gospodarkę pasieczną związaną z prawidłową wymianą matek. Do metod prawidłowej gospodarki pasiecznej odniósł się też prof. dr hab. Jerzy Wilde z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Przeanalizował on wiele czynników zagrażających dobrostanowi pszczół. Przedstawił wyniki najnowszych badań, które umożliwiają wczesne wykrywanie zgnilca złośliwego i określanie intensywności porażenia pszczół przez Varroa, różne aspekty szkodliwości neonikotynoidów, a także sposób selekcji pszczół umożliwiający likwidację lub przynajmniej istotne ograniczenie Nosema apis czy Nosema ceranae. Wszystko to pozwala na utrzymywanie zdrowych i silnych rodzin pszczelich, co decyduje o efekcie ekonomicznym. Zdrowotność pszczół to także temat doniesienia dr Anny Gajdy z SGGW. Prelegentka omówiła wyniki badań ankietowych, prowadzonych wśród pszczelarzy od 2008 roku, dotyczących wielkości zimowych strat rodzin pszczelich. Niestety niemal corocznie odnotowuje się zwiększone straty rodzin pszczelich po zimie. Głównymi przyczynami są choroby pszczół, w tym w szczególności warroza oraz nosemoza wywołana przez Nosema ceranae. Doktor Gajda zachęcała pszczelarzy do regularniejszych badań diagnostycznych w kierunku nosemozy, a także do czynnego udziału w przeprowadzanych ankietach oraz utrzymywania jak najwyższego poziomu higieny rodzin pszczelich.

W panelu nie zabrakło także tematyki botanicznej. Profesor dr hab. Bożena Denisow z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie scharakteryzowała roślinność lasów i zadrzewień śródpolnych w taśmie pokarmowej pszczoły miodnej, a dr hab. Zbigniew Kołtowski, prof. IO Zakładu Pszczelnictwa w Puławach, omówił środowiskowe korzyści z zakładania łąki kwietnej.

Interesujący dla pszczelarzy był referat przygotowany przez zespół z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, przedstawiony przez dr. Pawła Migdała. Dotyczył on wpływu pola elektromagnetycznego na robotnice pszczoły miodnej [patrz: „Pszczelarstwo 2022, 2 – red.]. Badania nad wpływem pola o częstotliwości 50 Hz pokazały, że nie stanowi ono bezpośredniego zagrożenia dla życia pszczoły miodnej. Stwierdzono jednak, że w wyniku jego oddziaływania zachodzą zmiany w aktywności systemu antyoksydacyjnego, proteolitycznego oraz detoksykacyjnego. Dlatego zaleceniem dla pszczelarzy jest, aby przy wyborze lokalizacji rodzin pszczelich kierować się odległością od linii przesyłowych. Zachowanie dystansu powyżej 40-50 metrów znacznie ogranicza wpływ pola na zachowanie pszczół.

Kolejnym prelegentem był prof. dr hab. Mariusz Gagoś z UMCS w Lublinie. W sytuacji, gdy coraz częściej dochodzi do zafałszowań wosku wskazane jest wykonywanie analiz jego jakości. Profesor przedstawił sposób działania oraz zalety analizatora jako alternatywy dla kosztownych analiz chemicznych, które przeprowadza się zaledwie w kilku ośrodkach w kraju. WAXO pozwala na szybką i łatwą do wykonania ocenę jakości wosku pod kątem zafałszowań innymi substancjami woskopochodnymi. Doktor hab. Aneta Ptaszyńska z tego samego uniwersytetu zapoznała słuchaczy z tematem różnego typu innowacyjnych preparatów pochodzenia roślinnego, bakteryjnego, a nawet ekstraktu z gniazd mrówek, które wzmacniają odporność pszczół i wspomagają zwalczanie chorób, głównie nosemozy. 

Lekarz wet. Andrzej Bober, przedstawiciel Państwowego Instytutu Weterynarii w Puławach, przybliżył uczestnikom konferencji zakres i metody pracy Zakładu Chorób Pszczół. Ostatnią prelegentką w tej części konferencji była dr Aleksandra Łangowska z UP w Poznaniu, która omówiła problem wpływu zmian klimatu (przede wszystkim wzrostu temperatury) na jesienne porażenie rodzin przez Varroa.  

Trzeci panel konferencji zatytułowany Firma w służbie pszczelarzom poświęcony był prezentacjom producentów, którzy adresują swoją ofertę do pszczelarzy (BioActive-Tech, Dulco Fruit z Węgier, Przedsiębiorstwo Pszczelarskie Tomasz Łysoń, HoneyLab Teper & Waś oraz VET-ANIMAL).

Kolejnym punktem obrad był panel dyskusyjny: na pytania uczestników (skierowane podczas przerwy w obradach w formie pisemnej) odpowiadało grono wybranych prelegentów (prof. dr hab. Jerzy Paleolog-Demetraki, prof. dr hab. Jerzy Wilde, dr hab. Aneta Strachecka, dr hab. Krzysztof Olszewski, dr Anna Gajda i Tomasz Łysoń). Pytania (oraz polemika) dotyczyły głównie zagadnień związanych z transferem wiedzy na praktykę, jego metodami i perspektywami na przyszłość. Zgodzono się, że tylko rzetelna i szeroka wiedza pozwoli na prawidłowe reagowanie w wielu nietypowych sytuacjach, z którymi pszczelarze mogą spotkać się w swoich pasiekach. 

Konferencja zakończyła się pięknym akcentem, niemal godzinnym występem Zespołu Pieśni i Tańca „Jawor” UP w Lublinie, nagrodzonym gromkimi brawami.

Więcej szczegółów patrz: https://up.lublin.pl/konferencjapszczelarska