Zimowe straty pszczół 2019/2020 (6/2021)

Straty rodzin pszczelich podczas zimy 2019/2020 wyniosły 13,9 proc. Jest to wynik przekraczający akceptowalny poziom (10 proc.). Wprawdzie w porównaniu z zimą 2016/2017, kiedy to straty były wyższe niż 20 proc., ubiegłoroczne dane wypadają lepiej, to jednak, szczegółowe wskaźniki są bardzo niepokojące. Podobnie jak w latach poprzednich, ponad połowa pszczelarzy deklarujących straty zimowe zaobserwowało zjawisko depopulacji rodzin pszczelich.  W ankiecie opcja ta została opisana jako „rodzina, która zniknęła, ale w ulu pozostał pokarm”, bo rzeczywiście w ulu zastajemy garstkę pszczół z matką oraz pokarm na plastrach, a w obrębie ula i pasieczyska nie ma innych pszczół. W większości przypadków przyczyną jest duże porażenie pszczół Varroa destructor oraz towarzyszące choroby wirusowe lub zakażenie Nosema ceranae.

W badaniu ankietowym wzięło udział 426 pszczelarzy (zdecydowana większość – 90,8 proc. dzięki platformie internetowej), w tym najwięcej z województwa mazowieckiego. Aż w 10 województwach oszacowane straty ogólne przekraczały 10 proc., a w województwach kujawsko-pomorskim i lubelskim – 20 proc. (rys. 1). Niepokojące są też straty średnie (w poszczególnych pasiekach w obrębie województw). Prawie w całym kraju straty te przekroczyły akceptowalny poziom, niższe były jedynie w województwie opolskim (rys. 2).

GOSPODARKA PASIECZNA  A STRATY

Większość ankietowanych deklarowała posiadanie jednej pasieki (271 respondentów). W tej grupie odnotowano wyższe straty ogólne niż w grupie z większą liczbą pasiek, co może wynikać z faktu, że pszczelarze, którzy decydują się na posiadanie pasiek w kilku lokalizacjach, mają zwykle dłuższą praktykę, a tym samym większe doświadczenie.

Połowa respondentów posiadała nie więcej niż 20 rodzin pszczelich. W tej grupie straty ogólne były zróżnicowane, ale też znacznie wyższe niż akceptowalne (powyżej 10 proc.). Tymczasem straty ogólne u pszczelarzy posiadających więcej niż 20 rodzin pszczelich oszacowano średnio na 12,6 proc. Przypuszczamy, że wiedza i doświadczenie pszczelarzy, którzy z czasem decydują się na powiększenie pasieki i prowadzenie profesjonalnej gospodarki skutkuje ograniczeniem strat rodzin pszczelich.

Podobne wnioski można wyciągnąć z danych dotyczących migracji rodzin. Prawie 1/3 badanych wywoziła pszczoły na pożytki lub oferowała usługi zapylania roślin. W tej grupie respondenci odnotowali niższe straty, niż ci, którzy prowadzili gospodarkę stacjonarną. Sądzimy, że jest to konsekwencja bioróżnorodności bazy pokarmowej, ale również dobrej znajomości pszczelarskiego rzemiosła w zakresie gospodarki wędrownej.

POŻYTKI A STRATY

Zgodnie z deklaracjami pszczelarzy,  w roku 2019/2020 pszczoły pozyskiwały pożytek głównie z sadów (211 ankietowanych) i rzepaku (241 ankietowanych). Dość duża grupa pasiek korzystała ze spadzi (155 ankietowych) i pożytków jesiennych (190 respondentów).

Straty rodzin były wyższe w pasiekach, w których pszczoły zbierały pokarm z rzepaku oraz spadź. W omawianym okresie nie odnotowaliśmy wzrostu śmiertelności rodzin w grupie pasiek zlokalizowanych w pobliżu sadów owocowych.

Do ciekawych wniosków prowadzi analiza pożytków jesiennych (głównie nawłoci). Okazuje się, że mimo iż są to pożytki późne, pszczoły, które miały do nich dostęp, przezimowały podobnie jak te, które nie oblatywały nawłoci. Warto również dodać, że nawłoć jest rośliną inwazyjną, ale stanowi dla pszczół dobre źródło pokarmu białkowego i węglowodanowego. 

W polskiej wersji ankiety dodatkowo pojawia się  pytanie dotyczące występowania u pszczół objawów wskazujących na ostre zatrucie środkami ochrony roślin (duża liczba martwych lub porażonych pszczół przed ulem). Prawie 10 proc. ankietowanych odpowiedziało na to pytanie twierdząco, wskazując maj jako miesiąc, gdy do zatruć dochodzi najczęściej. Tymczasem rok wcześniej, w badaniu dotyczącym okresu 2018/2019, na to samo pytanie, pozytywnej odpowiedzi udzieliło jedynie 4 proc. pszczelarzy.

LECZENIE A STRATY

Straty rodzin pszczelich w dużej mierze warunkowane są stanem zdrowia pszczół, który obecnie zależy przede wszystkim od skuteczności zabiegów zwalczania inwazji roztoczy Varroa destructor. Niestety z danych szczegółowych wynika, że w 50 proc. przypadków leki zawierające amitraz stosowano w sposób niewłaściwy, co jest poważnym problemem, ponieważ  preparaty te należą w Polsce do najpopularniejszych (pierwsze miejsce pod względem metod zajmuje amitraz do fumigacji; drugie – usuwanie czerwiu trutowego, tzw. ramka pracy; trzecie – amitraz w formie pasków).

Mimo że warroza jest chorobą powszechną, walka z nią nadal przysparza wielu trudności. Pocieszające jest to, że wysoki odsetek pszczelarzy (88,9 proc. ankietowanych) stosowało przynajmniej dwie metody leczenia. Cieszy także fakt, że duża grupa respondentów deklarowała użycie metod biotechnicznych innych niż ramka pracy. Pamiętajmy, że najskuteczniejsza walka z warrozą to leczenie w okresie bezczerwiowym. Najlepszymi sposobami skutecznego zmniejszenia liczby roztoczy w rodzinach są: izolacja matek, plastry pułapki czy też tworzenie pakietów.

Szanowni Pszczelarze, serdecznie dziękujemy za udział w badaniu ankietowym 2019/2020. Dane uzyskane dzięki ankiecie COLOSS są publikowane w międzynarodowych czasopismach naukowych i popularnonaukowych, a także upowszechniane podczas konferencji naukowych. Dzięki Państwa zaangażowaniu można będzie pomóc bezpośrednio pszczołom i nam, pszczelarzom.

Zapraszamy zatem do wzięcia udziału w badaniu strat rodzin pszczelich w okresie zima 2020/2021. Ankieta jest dostępna na stronie internetowej LimeSurvey, a także w formacie PDF na stronie Instytutu Medycyny Weterynaryjnej SGGW (zakładka – Pracownia Chorób Owadów Użytkowych).

Wypełnioną ankietę można wysłać pocztą na adres Pracowni albo zrobić jej skan/zdjęcie i wysłać na adres: ewa_mazur@sggw.edu.pl. Na prośbę pszczelarzy tegoroczny kwestionariusz został skrócony.

Liczymy na Państwa liczny udział.